Beynimizin tehlike anlarında nasıl tepki verdiğini anlamak, psikoloji ve evrimsel biyoloji alanlarında önemli bir konudur. Tehlike anında ‘savaş ya da kaç’ tepkisinin yanı sıra bazen hiç beklenmedik bir tepkiyle karşılaşırız: donakalma. Bu durum beynimizin ve vücudumuzun çok özel bir savunma mekanizmasıdır ve hayatta kalmamızı sağlayan önemli faktörlerden biridir.
Beynin Şok Anına Tepkisi
Beynimizdeki amigdala tehlike algılandığında hemen aktif hale gelir. Amigdala duygusal tepkilerimizin merkezidir ve tehlike anında ‘savaş ya da kaç’ sinyalini vücuda gönderir. Ancak her durumda bu iki seçenek mümkün veya etkili olmayabilir. İşte bu noktada ‘donakalma’ devreye girer. Özellikle tehlike çok büyükse veya kaçış yolu görünmüyorsa beynimiz bu üçüncü seçeneği devreye sokar.
Donakalmanın Evrimsel Kökeni ve Fizyolojisi
Donakalma tepkisi evrimsel olarak büyük yırtıcı hayvanlardan saklanma stratejisi olarak gelişmiştir. Avcılar hareket eden şeylere daha hızlı tepki gösterdiklerinden, hareketsiz kalmak bazen en güvenli seçenek olabilir. Bu tepki avcıların dikkatini çekmeden tehlikenin geçmesini beklemek için evrimleşmiştir.
Şok Durumlarında Adrenal Salgılanır, Kalp Hızı Artar
Fizyolojik olarak şok anında adrenal salgılanır ve bu sebeple kalp atış hızı artar, kaslara daha fazla kan pompalanır. Sonrasında parasempatik sinir sistemi de devreye girer ve vücudu sakinleştirmeye başlar. Bu çelişkili etkiler kasların gerilmesine ve hareketsiz kalınmasına neden olur ve tehlikeli bir durumda en iyi hareket tarzını belirlerken vücudun güvenliğini sağlar.
Donakalma, Beklenmedik Durumları İşlememize Yardımcı Olur
Psikolojik olarak donakalma anında beyin, ani ve beklenmedik bir durumu işleyebilmek için zaman kazanır. Bu süreç tehlikeye nasıl tepki verileceği konusunda en uygun kararın verilmesine yardımcı olur. Ayrıca travmatik anları hatırlamama veya az hatırlama, psikolojik sağlığımızı koruma mekanizması olarak işlev görür.
Sonuç olarak donakalma yalnızca geçmişte değil günümüzde de hayatta kalmamızı sağlayan, evrimsel ve biyolojik olarak gelişmiş karmaşık bir savunma stratejisidir. Tehlikeli bir durumla karşılaştığınızda donakaldığınızda bu tepkinin vücudunuzun ve beyninizin sizi koruma yöntemlerinden biri olduğunu unutmayın.
Kaynak: National Library of Medicine