Güneşli bir gün yürüyüşe çıktığınızda güneşe doğrudan bakmanın neden olduğu ani bir hapşırma serisi yaşamış olabilirsiniz. Bu, çoğu insanın deneyimlediği yaygın bir durum olan fotik hapşırma refleksidir. Peki bu ilginç refleksin arkasında yatan bilimsel mekanizmalar nelerdir?
Fotik Hapşırma Refleksi Nedir?
Fotik hapşırma refleksi ya da diğer adıyla ‘güneş hapşırığı‘ güçlü ışık kaynaklarına maruz kaldığımızda ortaya çıkan bir tepkidir. Bu durum nüfusun yaklaşık %18 ila %35’ini etkileyen genetik bir özelliktir ve genellikle aileler aracılığıyla geçer. İlginç bir biçimde bu refleks özellikle beyaz ırktaki bireylerde ve kadınlarda daha sık görülmektedir.
Bilimsel açıklamalar bu refleksi gözlerimizden beyne giden sinyaller ve trigeminal sinirin etkileşimiyle açıklar. Trigeminal sinir, yüz, burun ve ağız bölgesindeki duyusal işlevleri kontrol eden büyük bir sinirdir. Güneş ışığı gözlerimize çarptığında bu sinir aşırı derecede uyarılır ve bu da hapşırma refleksini tetikler.
Filozofların Konuya Yaklaşımı
Antik dönemlerde de merak konusu olan hapşırma, Aristoteles ve Francis Bacon gibi filozoflar tarafından da incelenmiştir. Aristoteles güneşin sıcaklığının burun içindeki tahrişi tetiklediğini öne sürerken, Bacon ise güneş ışığının gözleri sulandırması sonucu burnun gıdıklanmasının hapşırığı tetiklediğini belirtmiştir.
Bilgi birikimimiz arttıkça bu refleksin doğru bir şekilde nasıl işlediği konusunda daha fazla bilgi sahibi oluyoruz. Ancak bu refleksin evrimsel bir avantaj sağlayıp sağlamadığı konusu hala tartışma konusudur. Bununla birlikte fotik hapşırma refleksinin genellikle zararsız olduğu ve sadece birkaç saniye sürdüğü bilinmektedir.
Azaltmak İçin Neler Yapabilirsiniz?
Günlük yaşamda fotik hapşırma refleksinin yaratabileceği olası riskleri azaltmak için bazı önlemler alınabilir. Özellikle araç kullanırken veya ağır iş makineleri ile çalışırken karanlık bir alandan aniden güneşli bir alana çıktığınızda hapşırmanın olası tehlikelerine karşı dikkatli olunmalıdır. Güneş gözlüğü takmak, şapka kullanmak ve güneşe bakmadan önce göz kırpma gibi basit önlemler ani ışık değişikliklerinin neden olduğu refleksleri azaltmada yardımcı olabilir.
Sonuç olarak fotik hapşırma refleksi hem tıbbi hem de kültürel açıdan ilgi çekici ve araştırılması gereken bir fenomendir. Günlük yaşamda küçük önlemlerle yönetilebilirken, bilimsel anlamda daha fazla araştırma yapılması bu genetik mirasın daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır.
Kaynak: Focus, PBS , National Library of Medicine